Premiery #nonfiction LUTY 2024

Premiery #nonfiction LUTY 2024

Jakie premiery #nonfiction znajdziemy na księgarskich półkach (także tych wirtualnych) w lutym? My nie możemy się doczekać nowej książki Anety Prymaki-Oniszk o wymazywanej historii Podlasia. Polecamy książkę o sztucznej inteligencji nieco bardziej krytyczną niż większość docierających do nas opinii i przewidywań, a także intrygującą i nieco kontrowersyjną stanu amerykańskiej – a może po prostu współczesnej – psychiatrii. Bardzo ciekawie zapowiadają się też reportaże o północnokoreańskich hakerach destabilizujących sytuację daleko poza granicami swojego kraju oraz o znacznie bliższym nam gangu kiboli Ruch Chorzów. A czy Wy coś sobie upatrzyliście(-łyście)? Po jaki tytuł chętnie sięgnięcie?

zebrała Agnieszka Pietrzak

Kate Crawford

Atlas sztucznej inteligencji. Władza, pieniądze i środowisko naturalne

tłum. Tadeusz Chawziuk

Wydawnictwo Bo.wiem

premiera: 28.02.2024

Sztuczna inteligencja nie jest ani inteligentna, ani sztuczna.

Nieodwracalna transformacja naszego życia, jaką niesie ze sobą wynalezienie sztucznej inteligencji, staje się faktem. Czy znamy ukryte koszty tej przełomowej technologii? Czy wiemy, czyim służy interesom? I jaki ma wpływ na społeczeństwo?

Kate Crawford obala mity, jakoby sztuczna inteligencja była bezcielesna, obiektywna czy niezbędna. Udowadnia, że to narzędzie wyzysku w rękach władzy, policji, wojska i korporacji oraz podłoże narastających nierówności. Funkcjonowanie systemów AI nie byłoby możliwe bez nadmiernej eksploatacji zasobów energetycznych i mineralnych, wykorzystania taniej siły roboczej i niekontrolowanego pozyskiwania danych.

Atlas sztucznej inteligencji stanowi swoistą mapę teraźniejszości: miejsc, ludzi i relacji. Pomaga zrozumieć rolę AI we współczesnym świecie. Jest cenną przeciwwagą dla bezkrytycznych zachwytów nad sztuczną inteligencją oraz zaproszeniem do świadomego i odpowiedzialnego korzystania z technologii informacyjnej.

Dipo Faloyin

Afryka to nie państwo. Pora przełamać stereotypy

tłum. Wojciech Charchalis

Wydawnictwo Literackie

premiera: 21.02.2024

Odrzuć stereotypy i zobacz Afrykę taką, jaka jest naprawdę!

Najlepsza książka o wszystkich barwach Czarnego Kontynentu. Czytajcie i odkrywajcie!

Dipo Faloyin, redaktor magazynu „Vice”, w tej zabawnej i wnikliwej książce zabierze cię w zapierającą dech w piersiach podróż, która rozpoczyna się w piętnastomilionowej, tętniącej życiem metropolii Lagos. Tak, w Afryce są metropolie! To będzie jedno z wielu odkryć, jakich dokonasz podczas tej lektury.

Zmagania z dziedzictwem kolonialnym. Kręte drogi wiodące ku demokracji. Kompleks białego człowieka i szkody wyrządzone Afryce przez akcje charytatywne. Zgadza się, ta książka naprawdę zaskakuje!

Faloyin z dowcipem i wdziękiem rozbraja szkodliwe wyobrażenia na temat Czarnego Lądu. „Bieda albo safari” – zżyma się autor i dodaje: „Bez względu na to, jak bardzo staram się wyjaśnić, że dorastałem w rozbuchanej metropolii, zbyt wielu potrafi sobie tylko wyobrazić to, do czego zostali zaprogramowani. Nie potrafią sobie przedstawić szkoły podstawowej mojej mamy ze szczęśliwymi, dobrze odżywionymi dziećmi wbiegającymi przez bramę co rano, bo różne międzynarodowe organizacje dobroczynne przekonały ich, że młody człowiek w Afryce koniecznie musi być otoczony chmarą much”. Opowiada również o nadziei, jaką niosą organizowane przez młode pokolenie ruchy polityczne i społeczne definiujące Afrykę od nowa, na własnych warunkach.

Utrwalony w kulturze stereotypowy obraz Afryki domaga się natychmiastowej korekty, a „Afryka to nie państwo” jest idealną odpowiedzią na tę potrzebę.

Hanna Faryna-Paszkiewicz

Czechowicz. Hrabia, miś czy drań. Biografia

Wydawnictwo Mando

premiera: 28.02.2024

Niezapomniany, wielki, czarujący. Mistrz.

Grał postacie od dziesiątków lat działające na wyobraźnię Polaków: a to Misia Uszatka, któremu dał swój głos. A to drania oferującego tanie usługi lub postać wyznającą miłość do pani Moniki w piosenkach Wasowskiego i Przybory, czyli w niestarzejącym się Kabarecie Starszych Panów. Kreował postacie komediowe – w filmach Barei, w teatrze, w telewizji – ale także nikczemnego hrabiego Horvatha w serialu Janosik. Przy tym stwarzał charaktery idealnie pasujące do sztuk Sławomira Mrożka.

Wnikliwa biografka, autorka bestsellerowego Kobusza, odkrywa, że Mieczysław Czechowicz był kimś innym, niż nam się zdaje. Jakie tragiczne wydarzenia z młodości spowodowały, że nawet na scenie bał się, gdy ktoś celował do niego z pistoletu? Czy pomimo powszechnego uznania, jakie budził, zmarł w poczuciu niespełnienia? Czemu zawdzięczał swój występujący jednocześnie komizm i liryzm? Dlaczego ciągle go kochamy? Autorka dotarła do osób najbliższych artyście – mogła opowiedzieć nam pierwszym tak głęboko o miłości jego życia.

Oto pierwsza biografia legendarnego artysty!

Maciej Jakubowiak

Hanka. Opowieść o awansie

Wydawnictwo Czarne

premiera: 14.02.2024

Najpierw była Albina. Skończyła parę klas w wiejskiej szkole, na więcej nie pozwolił jej ojciec. Potem Hanka – już z maturą, pracowniczka biurowa kopalni, w młodości nawet sportsmenka. A po Hance – Maciek, absolwent dobrych studiów, miejska inteligencja. Pozornie brzmi to jak modelowa historia awansu na tle XX wieku. Jednak przez kolejne strony tego autobiograficznego eseju przewija się niepokojące pytanie: czy to rzeczywiście był awans? Bo przecież żeby mówić o swoim lepszym życiu, trzeba założyć, że poprzednie było gorsze. A kiedy uznaje się, że wreszcie zostało się kimś, to zakłada się przy tym milcząco, że poprzednicy w sztafecie pokoleń byli nikim.

Maciej Jakubowiak na warsztat bierze swoją rodzinę, ale własna historia jest dla niego punktem wyjścia do przyjrzenia się awansowi społecznemu w szerszym ujęciu. Jaką rolę naprawdę odgrywają w nim edukacja, państwo, praca? Co nam po nim zostaje: opowieści rodziców i dziadków, stosunek do pieniędzy i podróży, a może brzuch? I jak opisać to, że choć jest lepiej, to może nie do końca się udało?

Robert Macfarlane

Dzikie miejsca

tłum. Katarzyna Bażyńska-Chojnacka

Wydawnictwo Poznańskie

premiera: 28.02.2024

Czy są jeszcze dzikie miejsca w Wielkiej Brytanii i Irlandii?

Wyobraź sobie, że tworzysz listę dzikich, nieznanych destynacji i postanawiasz wyruszyć w podróż, aby je zobaczyć. Może to być okoliczny las, niezamieszkała wyspa lub słone bagno. Idea jest jedna: dotrzeć tam, gdzie rządzi natura!

To pragnienie zaprowadziło Roberta Macfarlane’a, brytyjskiego pisarza i naturoznawcę, w niesamowite miejsca. Jego poszukiwania dzikości w przyrodzie rozpoczęły się od wizyt w okolicznym lesie i wspinaczki na drzewo – prywatną świątynię dumania. To właśnie tam poczuł, że rodzi się w nim potrzeba dziczy. Odbył wiele podróży, spędził dni, wędrując, pływając, wspinając się i śpiąc daleko od cywilizacji, aby finalnie wrócić do bliskiego mu lasu. Opisał swoje przeżycia, splatając je z doświadczeniami innych podróżników, filozofów i artystów, co sprawia, że jego historia jest fascynującą wyprawą w czasie i przestrzeni.

Ta książka to zaproszenie do wyruszenia w drogę, ale też przypomnienie, że natura jest na wyciągnięcie ręki. Wystarczy uważniej spojrzeć na otaczający nas krajobraz i odkryć „dzikość”, która jest nieodłącznym elementem świata oraz nas samych.

Marcin Pietraszewski

Wojny niebieskie. W środku najbrutalniejszego gangu kiboli

Wydawnictwo Agora

premiera: 28.02.2024

Reportaż z centrum gangsterskiego świata.

Każdy zaczyna na trybunach. W sektorze fanatyków z dumą wykrzykują klubowe pieśni, a za barwy klubowe poszliby w ogień. „Ino Ruch!” – wołają w Chorzowie. Kto chce więcej adrenaliny, jeździ na mecze wyjazdowe, komu wciąż mało – ma krótką drogę do stadionowych bijatyk. Przydatność w walce to pierwszy krok do członkostwa w Psycho Fans. „Żołnierze” z podziwem patrzą na liderów, którzy nigdzie nie pracują, ale jeżdżą najlepszymi samochodami, bawią się w najdroższych klubach i mają najpiękniejsze dziewczyny. Czy ślepa wierność przywódcom pozwoli dołączyć do tego świata?

W 2023 roku w największym jak dotąd procesie członków gangu kiboli Ruchu Chorzów skazano 46 z 47 oskarżonych. To dzięki temu, że na współpracę z prokuraturą poszło kilku psychofansów. Opowiedzieli o włamaniach, handlu narkotykami, wywiadzie śledzącym przywódców wrogich bojówek, śmiertelnych pobiciach i gangsterskich porachunkach. Ci, którzy nie poszli na współpracę z prokuraturą, dostali wyroki od 2 do 15 lat więzienia. W Wojnach niebieskich świat kiboli opisuje Marcin Pietraszewski, reporter „Gazety Wyborczej” od lat śledzący działalność gangu i kolejne próby jego rozbicia.

Ta książka to również podróż do samego serca Górnego Śląska, przez familoki, robotnicze dzielnice, zamknięte zakłady, kopalnie i rosnącą przestępczość. Do świata, w którym dorastali kibole.

Aneta Prymaka-Oniszk

Kamienie musiały polecieć. Wymazywana przeszłość Podlasia

Wydawnictwo Czarne

premiera: 7.02.2024

Doświadczenia mniejszości często nie mieszczą się w oficjalnej historii. W północno-wschodniej Polsce także niewiele wspominano o tutejszej białorusko-prawosławnej społeczności: bieżeństwie, powojennych przesiedleniach i zbrodniach, a zwłaszcza o  napięciach międzywyznaniowych i etnicznych.

Aneta Prymaka-Oniszk przełamuje to milczenie. Jeździ po podlaskich wsiach, rozmawia z mieszkańcami i historykami, czyta archiwalne dokumenty, a zdobytą wiedzę konfrontuje z mitami o stosunkach polsko-białoruskich. Pokazuje, co uformowało prawosławną mniejszość w okolicach Białegostoku, Bielska Podlaskiego, Hajnówki, Siemiatycz, Sokółki. Wszystko po to, by zrozumieć, co stało się osiemdziesiąt lat temu oraz jakie znaczenie nadaje się tamtym wydarzeniom dziś.

Maria Ressa

Jak stawić czoła dyktatorowi. Opowieść z pierwszej linii frontu cyfrowej wojny informacyjnej

tłum. Tomasz Macios

Wydawnictwo Znak Koncept

premiera: 15.02.2024

Maria Ressa – laureatka pokojowej Nagrody Nobla 2021, dziennikarka, która patrzy na ręce dyktatorowi. Filipinka, której wołanie usłyszał świat.

Walka Marii Ressy definiuje nasze czasy. Na całym świecie trafia do więzień i zostaje zamordowanych więcej dziennikarzy niż kiedykolwiek wcześniej, odkąd zaczęto te przypadki rejestrować. Jest też dziś więcej państw autokratycznych niż demokratycznych.

Jak stawić czoła dyktatorowi to opowieść o tym, jak demokracja umiera godzona tysiącem cięć, historia o tym, jak niewidzialna bomba zdetonowana w internecie zabija naszą wolność. Mapuje sieć dezinformacji, która oplotła cały świat: od wojen narkotykowych na Filipinach, przez amerykański Kapitol, brytyjski brexit, rosyjską i chińską cyberwojnę, Facebooka i Dolinę Krzemową, po nasze własne „niewinne” kliknięcia i nasze własne głosy.

Nie ma większej tyranii niż ta, która działa pod osłoną prawa i w imię sprawiedliwości.

Derek Scally

Najlepsi katolicy pod słońcem. Pożegnanie Irlandczyków z Kościołem

tłum. Agnieszka Sobolewska

Wydawnictwo Czarne

premiera: 28.02.2024

„Widać prawdziwy gniew. Ludzie postawili księży i biskupów na piedestale, a teraz są o to na siebie źli” – mówi jedna z zakonnic. Podobnie jak inni Irlandczycy toczy teraz zaciekłą walkę z tym, co kiedyś było katolicką Irlandią: z wykorzystywaniem seksualnym dzieci, tuszowaniem przestępstw, zmową z państwem, nadużywaniem władzy.

Derek Scally, wątpiący katolik, mierzy się z historią własnego kraju. Spotyka się z ofiarami, z księżmi, w tym z najbardziej znienawidzonym duchownym Irlandii, i z politykami. Pokazuje, że od samego początku Kościół w Irlandii działał jak dobrze prosperująca firma, skupująca ziemię i budująca instytucje, by uzależnić od siebie biedne społeczeństwo. Trafił na wyjątkowo podatny grunt po latach wielkiego głodu, brytyjskiej dominacji i represji religijnych. Tym bardziej dziwi, że wystarczyło zaledwie trzydzieści lat, by doszło do jego upadku.

Najlepsi katolicy pod słońcem to pogłębiony reportaż o Kościele w Irlandii, ale także o systemowej przemocy, za którą odpowiedzialność ponosi całe społeczeństwo. Scally pokazuje kraj, który ma powody zarówno do dumy, jak i do wstydu. A przede wszystkim: kraj, który właśnie teraz wymyśla siebie na nowo, bo Irlandczycy po raz pierwszy dostali szansę, by podejść do swojej historii na własnych warunkach.

Michael Schulman

Oscarowe wojny. Historia Hollywood pisana złotem, potem i łzami

tłum. Jan Dzierzgowski

Wydawnictwo Marginesy

premiera: 28.02.2024

Ameryka nie ma rodziny królewskiej. Ma Oscary. Od dziewięciu dekad starannie wystrojone gwiazdy i goniący za zyskiem producenci polują na nieuchwytną statuetkę. To, co rozpoczęło się w 1929 roku jako branżowy bankiet, przerodziło się w wystawną ceremonię z czerwonym dywanem i tłumem fotoreporterów. Ale nie dajcie się zwieść. Oscary to przede wszystkim pole bitwy, na którym jak w soczewce widać historię Hollywood – i samej Ameryki. Droga do Oscarów może być złota, ale wybrukowano ją krwią, potem i złamanymi sercami.

Oscarowe wojny to niezwykła kronika najbardziej prestiżowej nagrody, obfitująca w osobiste dramaty – niektóre już kultowe, inne nigdy wcześniej nieujawnione – które rozgrywały się na scenie i poza nią. Schulman obserwuje ścierające się sprzeczne interesy, zmieniające się tendencje i kolejne punkty zwrotne w historii filmu. A w krzyżowym ogniu wielkiego biznesu znajdują się ludzie: ich zawiedzione ambicje, artystyczne epifanie, chaotyczne współprace i marzenia – ziszczone lub pogrzebane.

To fascynująca historia z iście gwiazdorską obsadą, w skład której wchodzą najpotężniejsi hollywoodzcy gracze, a także osoby z zewnątrz, które próbowały szturmować bramy oscarowej twierdzy. Każda z opowieści stanowi punkt zwrotny dla Akademii i sztuki filmowej, a czasem dla kultury w ogóle.

Tomasz Szerszeń

Być gościem w katastrofie

Wydawnictwo Czarne

premiera: 21.02.2024

Wojna wchodzi przez oczy. To spostrzeżenie Goi znalazło wyraz w jego słynnych Okropnościach wojny. Dziś możemy dopowiedzieć: obrazy niosą cierpienie, ale też na to cierpienie znieczulają.

Od 24 lutego 2022 roku, gdy rozpoczęła się inwazja Rosji na Ukrainę, zostaliśmy zalani niespotykanym do tej pory ogromem obrazów przedstawiających widoki cudzego cierpienia. Co jednak w rzeczywistości widzimy? Co nam umyka? Czy nasze patrzenie ocala, czy jest raczej formą pornografii – perwersyjnego zaglądania w miejsce, w które nie powinniśmy spoglądać?  Kim jesteśmy: świadkami zbrodni? Widzami medialnego spektaklu? Przypadkowymi gapiami?

Być gościem w katastrofie to antropologiczny esej o patrzeniu na obrazy wojny w Ukrainie. To próba opowiedzenia o tej wojnie poprzez jej wizualność, poprzez sztukę. Co to bowiem znaczy dziś: patrzeć, zaczynać, uchodzić, cierpieć, przeżywać, nienawidzić, dokumentować, przekraczać, dekolonizować, pisać? To również opowieść o charkowskim Domu „Słowo”, w której – niczym w soczewce – odbijają się losy ukraińskiej kultury ostatnich stu lat. I na sam koniec: to książka o próbie odnalezienia się w tej wojennej historii, o mediowaniu między obiektywnym, badawczym dystansem a afektywnym zaangażowaniem.

Matthew Teller

Jerozolima. Nowa biografia starego miasta

tłum. Anna Halbersztat, Katarzyna Makaruk

Wydawnictwo Znak Koncept

premiera: 15.02.2024

Poza głównym szlakiem, z dala od hałaśliwego tłumu zwiedzających, którzy pielgrzymują do najważniejszych punktów kultu religijnego, odnaleźć można to, co tak naprawdę jest jądrem Jerozolimy. Esencją miasta przesiąkniętego historią i naznaczonego skomplikowaną teraźniejszością.

Matthew Teller w swojej biografii tego miejsca przedstawia palestyńskie i żydowskie społeczności Starego Miasta, zwraca uwagę na jego indyjskie i afrykańskie wspólnoty, na kulturę grecką, ormiańską i syryjską, a także ubogie rodziny romskie i mistyków sufickich. Omawia źródła świętości Jerozolimy i idee – często zaskakująco świeckie – które ukształtowały życie w jej murach. Oddaje głos ludziom należącym do tego miejsca. Poprzez spojrzenie w odległą przeszłość i polityczną teraźniejszość, odkrywa głębię i kulturową różnorodność serca Jerozolimy.

Robert Whitaker

Zmącony obraz. Leki psychotropowe i epidemia chorób psychicznych w Ameryce

tłum. Jan Dzierzgowski

Wydawnictwo Czarne

premiera: 21.02.2024

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat medycyna dokonała ogromnych postępów. Dzięki przełomowym odkryciom udało się całkowicie wyeliminować niektóre choroby, inne zaś w dużym stopniu opanować.

Wydawałoby się, że postęp dotyczy również psychiatrii. Dysponujemy coraz większą liczbą farmaceutyków najnowszej generacji, które lekarze chętnie przepisują cierpiącym pacjentom. Dlaczego zatem liczba osób zmagających się z poważnymi kryzysami psychicznymi zamiast spadać, rośnie, i to w zastraszającym tempie? Czy wynika to ze zmiany podejścia diagnostycznego? Czy zaczęliśmy patologizować – i leczyć – każdą odmienność? Co powinno być celem leczenia psychiatrycznego – całkowite usunięcie objawów choroby, bez względu na skutki uboczne, czy raczej stworzenie pacjentowi warunków do satysfakcjonującego życia, czasem pomimo objawów?

Zmącony obraz ukazał się w 2010 roku i wówczas był lekturą kontrowersyjną. Dziś, choć wyniki kolejnych badań publikowane w najważniejszych periodykach naukowych potwierdzają trafność spostrzeżeń Whitakera, książka nadal budzi emocje. Tym bardziej warto zmierzyć się z pytaniami, które przed nami stawia.

Geoff White

Wielki skok Grupy Lazarus. Od Hollywood do wielkich instytucji finansowych: za kulisami cyberwojny Korei Północnej

tłum. Hanna Jankowska

Wydawnictwo Szczeliny

premiera: 15.02.2024

Poznaj Grupę Lazarus, tajemniczy zespół hakerów oskarżanych o pracę na zlecenie państwa północnokoreańskiego. Uważani są za jedną z najskuteczniejszych organizacji przestępczych na świecie – w serii ataków ukradli już prawdopodobnie ponad miliard dolarów. Ich celami są banki centralne, giełdy kryptowalut, hollywoodzkie studia filmowe, a nawet brytyjska służba zdrowia. Korea Północna twierdzi, że oskarżenia stanowią amerykańską próbę zszargania jej wizerunku.

W opisanym tutaj szokującym śledztwie dziennikarz Geoff White zbadał, w jaki sposób hakerzy przez lata wykorzystywali najnowocześniejszą technologię, by zuchwale i bezlitośnie atakować swoich bogatszych i potężniejszych przeciwników. Nie chodziło jednak tylko o pieniądze. Grupę Lazarus wykorzystywano do grożenia demokracjom, kneblowania krytyków Korei Północnej i destabilizowania sytuacji na świecie.

Od tętniących życiem ulic Dhaki przez wspaniałe studia w Fabryce Snów i rozświetlone kasyna w Makau po tajemniczy dwór dynastyczny w Pjongjangu – oto szokująca historia najbardziej niszczycielskich hakerów na świecie, ich ofiar oraz ludzi, którzy próbowali ich powstrzymać.

Serhij Żadan

W mieście wojna

tłum. Michał Petryk

Wydawnictwo Czarne

premiera: 28.02.2024

„Pozdrowienia z Charkowa” – napisał Serhij Żadan 25 lutego 2022 roku. Jeszcze nie wiedział, że rozpoczął tym samym kronikę wojny: zbiórki na armię, koncerty na stacjach metra, gdzie ukryli się mieszkańcy, licytacja własnych zimowych martensów, opowieści o szalonym męstwie i serdeczności. A także sprawdzanie, kto polubił jego wpis na Facebooku, by wiedzieć, którzy przyjaciele są bezpieczni. 

Z migawkowych wpisów w mediach społecznościowych wyłania się obraz ogarniętego wojną miasta, które staje się bohaterem historii. To także zapis reakcji zwykłych ludzi, a przede wszystkim powstawania nowego, silnego, dumnego społeczeństwa. Towarzyszymy Żadanowi poecie, rockmanowi, aktywiście, który podobnie jak wielu mieszkańców Charkowa został w kraju, by stanąć do walki o przyszłość. Jak sam pisze, po prostu nie wypada stać z boku na własnej ziemi.