Jeśli wziąć pod uwagę temat dominujący wśród najnowszych i nadchodzących premier #nonfiction, kwiecień upływa nam pod znakiem wojny. Nieco na przekór w tym miesiącu wyróżnimy książki inne: o 1200 kilometrach pieszej wędrówki wzdłuż Wisły; o podwarszawskich świdermajerach, latach ich świetności i niepewnej przyszłości; o najpowszechniejszym środku transportu na Ziemi: rowerze; o ludowej niechęci do kleru; o Frances Glessner Lee – matce współczesnej kryminalistyki; o tym, jakie znaczenie ma seks w kulturze i jak się przekłada na nasze rozumienie wolności. Polecamy! (I te o wojnie oczywiście też).
zebrała Agnieszka Pietrzak
Wira Ahejewa
W cieniu imperium. Kulisy ukraińsko-rosyjskiej wojny kulturowej
tłum. Iwona Boruszkowska
Wydawnictwo Znak Horyzont
premiera: 12.04.2023
Ukraińska walka o niezależność od rosyjskiego imperium trwa od setek lat. Jeśli nie na arenie politycznej czy militarnej, to na gruncie literatury i kultury. Bo cel Rosji – nieważne, czy carskiej, sowieckiej, czy putinowskiej – pozostaje niezmienny: zmiażdżyć odrębność Ukrainy, zawłaszczyć jej dokonania i sfałszować historię.
To dlatego historia ukraińskiej kultury to w rzeczywistości – jak ukazuje Wira Ahejewa, krytyczka literacka i filolożka – historia oporu przeciwko imperium. Ukraińscy twórcy toczyli bój o wszystko: język (zwany pogardliwie „małoruskim”), folklor, a nawet pamięć.
Walka nigdy nie odbywała się na równych zasadach, bo imperium raz po raz sięgało po realne i zabójcze środki nacisku. Zasięg rosyjskiej machiny kolonialnej jest tak olbrzymi, że w ukraińskim sprzeciwie z łatwością można dostrzec echa również polskich zmagań.
Książka Ahejewej to nic innego jak kronika trwającej od pokoleń wojny kulturowej.
Jamie Bartlett
Królowa kryptowaluty. Historia miliardowego cyberprzekrętu
tłum. Łukasz Müller
Wydawnictwo Czarne
premiera: 19.04.2023
W 2009 Satoshi Nakamoto stworzył bitcoina – pieniądz nowego rodzaju, który idealnie pasował do ery internetu. Walutę bez banków i granic, nad którą nikt nie sprawuje kontroli. I to właśnie tam, gdzie większość widziała dziwny eksperyment albo libertariański przejaw buntu, Różna Ignatowa dostrzegła technologię, dzięki której miała zamiar zdobyć upragnione bogactwo. Jednak zamiast zarabiać na kupnie i sprzedaży bitcoinów, postanowiła stworzyć własną kryptowalutę – onecoina – która okazała się jednym z największych finansowych przekrętów XXI wieku.
Ignatowa urodziła się w Bułgarii w 1980 roku, ukończyła kilka uniwersytetów, w tym Oksford, a swoją wiedzą i doświadczeniem imponowała największym prawnikom i finansistom. Dzięki charyzmie oraz grupie oddanych współpracowników rozpoczęła finansową rewolucję. Wprawdzie nieliczni inwestorzy osiągnęli dzięki jej kryptowalucie niewyobrażalne zyski, po latach okazało się jednak, że onecoin nie istnieje, system nigdy nie powstał w obiecywanej przez Ignatową formie, a tysiące ludzi straciło majątek swojego życia. I choć założycielki piramidy finansowej od dawna nie da się namierzyć, a część najważniejszych pracowników trafiła do aresztu, sen o dorobieniu się na onecoinie wciąż trwa.
Jamie Bartlett poświęcił kilka lat na badanie historii Ignatowej. Korzystając z niezliczonych wywiadów, setek dokumentów oraz prowadząc własne śledztwo, próbuje odpowiedzieć na pytanie, co stało się z genialną oszustką. Lecz Królowa kryptowaluty to nie tylko opowieść o onecoine – to przede wszystkim książka o chciwości, korupcji, fake newsach i niejasnym prawie. To także reportaż o świecie żyjącym obsesją na punkcie technologii i wizją błyskawicznego bogactwa.
Victoria Belim
Dom pod kogutami. Ukraińska historia rodzinna
tłum. Katarzyna Bażyńska
Wydawnictwo Mova
premiera: 12.04.2023
Gdy Victoria Belim miała piętnaście lat, wraz z rodzicami opuściła Ukrainę i wyjechała do Chicago. Nigdy jednak nie zapomniała o swoim kraju i błogim dzieciństwie spędzonym na ukraińskiej wsi. W 2014 roku, na początku wojny, poczuła potrzebę powrotu do miejsca, które wciąż nazywa swoim domem. Przybyła do wsi Berig, gdzie mieszka jej babcia Valentina. Porządkując rzeczy po pradziadkach, znalazła zeszyt z przekreślonym zdaniem: „Brat Nikodim zaginął w latach 30., walcząc o wolną Ukrainę”.
Victoria studiowała politykę postsowiecką i zdawała sobie sprawę, że odkrycie starych tajemnic podczas nowej wojny będzie skomplikowane. Nie spodziewała się jednak, że najsilniejszy opór stawi babcia, która zabroni jej zaglądać w przeszłość.
W Połtawie KGB już dawno zniknęło, ale jego siedziba, Dom pod kogutami, wciąż przyprawia Ukraińców o dreszcze. Victoria za wszelką cenę chce dotrzeć do prawdy i zrozumieć tamtą Ukrainę, nawet jeśli doprowadzi to do konfliktów w rodzinie.
Po części pamiętnik, po części śledztwo, Dom pod kogutami opowiada o podróży Victorii przez Ukrainę i o jej zaciętości w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, co stoi za zniknięciem wuja. Jak się okazuje, jeden sekret prowadzi do następnego.
Katarzyna Chudyńska-Szuchnik
Świdermajerowie
Wydawnictwo Dowody
premiera: 17.04.2023
Porzucili miasto, by na piaskach zbudować lepszą przyszłość. Dla siebie i innych.
Jakób Dietrich, Jan Świech, Stanisław Russek i Izaak Wölfling – czterej budowniczowie podwarszawskich willi i pensjonatów. Ich rodziny, współpracownicy, przyjaciele, potomkowie. Inwestorki i inwestorzy ze stolicy. Przedsiębiorcy budowlani, inżynierowie, architekci. Kobiety prowadzące pensjonaty. Właściciel tartaku. Nielegalni piekarze. Lokatorzy kwaterunkowi.
Świdermajerowie. Łączyły ich letnie tryby.
Zostały po nich drewniane domy nanizane na nitkę linii otwockiej. Wczoraj pałace z bajek, dziś często rudery. Stawiane dla zysku, teraz generują wydatki. Od czasu do czasu któryś z nich płonie, bo działka jest cenniejsza bez niego. Nieliczni zapaleńcy próbują je ratować. Wtedy taki wskrzeszony dom zaczyna na nowo opowiadać przeszłość.
Katarzyna Chudyńska-Szuchnik wsłuchuje się w opowieści zaklęte w architekturze uzdrowiskowej. Bada jej przeszłość i pyta o przyszłość. Tworzy osobisty leksykon drewnianych świdermajerów. Są w nim domy torty, domy duchy, domy ogniska, domy uśpione i domy wskrzeszone, domy skarbonki i domy bezpańskie.
To opowieść o tożsamości, którą najłatwiej jest zatracić, wygodniej przekształcić. Najtrudniej utrzymać.
Beata Dżon-Ozimek, Michał Olszewski
Ptaki krzyczą nieustannie. Historia Günthera Niethammera, esesmana i ornitologa z Auschwitz
Wydawnictwo Czarne
premiera: 26.04.2023
Wrażliwy, wykształcony, uważny – Günther Niethammer od dziecka interesuje się ptakami. Żyje w dostatku, kocha przyrodę i polowania. Skoncentrowany na swojej karierze szybko awansuje do elity niemieckich naukowców.
Po dojściu nazistów do władzy nie protestuje, dołączając do długiego szeregu naukowców, którzy świetnie układają się z hitlerowcami. Zgłasza się do NSDAP, po wybuchu wojny chce służyć w armii. Trafia jednak jako wartownik do KL Auschwitz. Mimo że mógłby być bezcennym świadkiem, po wojnie milczy jak grób.
Jak to możliwe, że wrażliwy intelektualista nie dostrzega tragedii dziejącej się za drutami obozu? Co sprawia, że można prowadzić obserwacje ptaków z masową zagładą za plecami? Dlaczego po wojnie nie powie na ten temat ani słowa?
Beata Dżon-Ozimek i Michał Olszewski badają biografię Günthera Niethammera, a wraz nim – polskich więźniów i niemieckich naukowców, ukazując losy bohaterów, konformistów i zbrodniarzy. Ptaki krzyczą nieustannie to również historyczne śledztwo w sprawie nauki, która idzie na służbę morderców.
Magdalena El Ghamari
Kobiety, miłość i dżihad
Wydawnictwo Prószyński i S-ka
premiera: 25.04.2023
Muzułmański świat oczami kobiet.
Piękna i młoda terrorystka Safija. Pragmatyczna swatka Warda. Umm, radykalna saudyjska matka. Giri, księżniczka slumsów. Nadira, muzułmańska guru. Przemytniczka Ajsza. Latifa, bizneswoman z Kataru.
Nieprzejednane, surowe, troskliwe i czułe. Walczą o miłość, lepsze życie lub swój utracony świat.
Kobiety świata islamu.
W spotkaniu z Magdaleną El Ghamari zdecydowały się otworzyć i opowiedzieć swoją historię.
Przekonaj się, jak naprawdę żyją kobiety islamu.
Mark Galeotti
Wszystko jest wojną. Jak mocarstwa zrobiły z ciebie broń
tłum. Arkadiusz Romanek
Wydawnictwo Znak Horyzont
premiera: 26.04.2023
Gdyby Putin przeczytał najnowszą książkę Galeottiego, zrozumiałby, że klasyczna wojna jest za droga, żadna propaganda nie uzasadni śmierci tysięcy żołnierzy, a wyniku konfliktu nie da się przewidzieć. W skrócie: dowiedziałby się tego, co świat na temat Rosji przez rok walk w Ukrainie.
Nie oznacza to jednak – czego najgorszym dowodem jest sam Putin – że czeka nas czas pokoju. Wręcz przeciwnie. Wkraczamy w erę nieustannie tlącego się konfliktu, w którym absolutnie wszystko może zostać wykorzystane jako narzędzie walki.
Eksperci mówią o wojnie hybrydowej, asymetrycznej czy nieliniowej. Samo zjawisko jest stare jak świat: w ten sposób o władzę zabiegali urzędnicy Państwa Kościelnego, florenccy książęta czy walczący w ukryciu partyzanci.
Mark Galeotti, ekspert w sprawach Rosji i przestępczości, przekonuje jednak, że zupełnie inny jest zakres możliwości wynikający z nowych technologii i globalnych zależności. Widać to po działaniach rosyjskich trolli i botów, bilionowych chińskich inwestycjach czy nieustającej inwigilacji.
Bo po tym, jak w XXI wieku wojna wyszła z okopów, wszystko może stać się bronią. Nawet my.
Bruce Goldfarb
18 zbrodni w miniaturze. Nieznana historia Frances Glessner Lee i początków współczesnej kryminalistyki
tłum. Mikołaj Denderski
Wydawnictwo Bo.wiem
premiera: 17.04.2023
Kobieta, która zmieniła oblicze kryminalistyki.
Morderstwo, samobójstwo czy nieszczęśliwy wypadek? Pod koniec XIX wieku w Stanach Zjednoczonych ustalaniem przyczyn nagłych zgonów zajmowali się koronerzy bez odpowiedniego przygotowania, z zawodu rzeźnicy, piekarze lub aptekarze. Często na skutek ich błędnych orzeczeń przestępcy unikali kary, a skazywano niewinnych. Zmieniła to jedna osoba – Frances Glessner Lee, zwana matką współczesnej kryminalistyki.
Lee, urodzona w 1878 roku, była dziedziczką ogromnej fortuny. Choć oczekiwano od niej głównie brylowania na salonach, to dochodzenie przyczyn gwałtownych śmierci stało się dziełem jej życia. Zasłynęła jako twórczyni dioram – miniaturowych domków, które wyglądają czarująco, póki nie dojrzy się makabrycznych detali: wywróconego krzesła, zakrwawionej kołdry czy ciał na podłodze. Te precyzyjnie wykonane makiety, które wprowadzono jako narzędzia szkoleniowe dla śledczych policji, pozostają w użyciu do dziś.
Bruce Goldfarb odkrywa przed nami koleje losu Lee, silnej i ambitnej kobiety, która dzięki swojej determinacji doprowadziła do powstania Zakładu Medycyny Sądowej na Harvardzie. To barwna opowieść o narodzinach kryminalistyki i jej wyjątkowej prekursorce.
Sergei Guriev, Daniel Treisman
Spin dyktatorzy. Nowe oblicze tyranii w XXI wieku
tłum. Aleksandra Żak
Wydawnictwo Szczeliny
premiera: 12.04.2023
Dyktatorzy XX wieku, tacy jak Hitler, Stalin i Mao, rządzili, wykorzystując przemoc, strach, brutalne represje, ideologie, a niekiedy także izolację swoich państw od świata zewnętrznego.
Współcześni dyktatorzy – dyktatorzy ery globalizacji – by pozostać skutecznymi, muszą być zdecydowanie bardziej wyrafinowani. Zamiast stosować jawne i ciągłe represje, kontrolują obywateli poprzez dezinformację oraz manipulowanie środkami masowego przekazu. Zamiast wprowadzać oficjalną cenzurę, tworzą złudzenie niezależnych mediów – wystarcza im kontrola nad główną stacją telewizyjną i zepchniecie innych mediów na margines. Zamiast odwoływać wybory – fałszują je. Zamiast zamykać przeciwników w więzieniach, nakładają ograniczenia na Google.
Tyrani zmienili strategię, ale ich cel pozostał ten sam: chcą kontrolować obywateli przez kształtowanie w nich pożądanego sposobu postrzegania świata. Spin dyktatorzy XXI wieku stali się mistrzami symulowania demokratycznych procedur. Dyktatura strachu ustąpiła miejsca dyktaturze manipulacji – wydajniejszej w represjonowaniu i bardziej efektywnej w zastraszaniu.
Kluczem do utrzymania autorytarnej władzy stała się popularność.
Sergei Guriev i Daniel Treisman po latach badań i analizowania raportów przedstawiają wnikliwe portrety współczesnych autorytarnych przywódców, takich jak Viktor Orbán, Recep Tayyip Erdoğan, Lee Kuan Yew czy Alberto Fujimori. W pasjonującej książce wyjaśniają, dlaczego w epoce rosnącej nowoczesności i świadomości demokratycznej spin dyktatorzy mogą wciąż być u władzy, a my nie możemy z tym nic zrobić.
Wojciech Harpula, Maria Mazurek
Panie przodem. O co walczą kobiety i mężczyźni we współczesnej Polsce
Wydawnictwo Znak Literanova
premiera: 12.04.2023
43% osób na stanowiskach menadżerskich w Polsce to kobiety – to drugi najlepszy wynik w Europie. Tylko dlaczego jeszcze niedawno mieliśmy w polskim rządzie więcej ministrów o imieniu Mariusz niż kobiet?
Czy płeć rzeczywiście nie ma już żadnego znaczenia?
A może właśnie grozi nam wojna płci?
O co walczą feministki, a czego nie chcą uznać obrońcy patriarchatu? Czemu niektóre kobiety nie lubią feminatywów?
I jak równouprawnienie wpływa na seks?
Na naszych oczach rozgrywa się spóźniona rewolucja i pierwsza prawdziwa dyskusja o rolach kobiet i mężczyzn. Wojciech Harpula i Maria Mazurek przyglądają się temu, co dzieje się w naszych domach i w przestrzeni publicznej – edukacji, polityce i języku.
Autorzy prowadzą nieoczywiste i prowokujące rozmowy, w których pytają o podział obowiązków, przemoc, miłość, pieniądze i władzę. Odpowiadają m.in. Bogdan de Barbaro, Andrzej Depko, Zuzanna Radzik i Ewa Woydyłło-Osiatyńska.
W łóżku, szkole, biurze, Sejmie czy kościele – co w Polsce znaczy dziś bycie kobietą i bycie mężczyzną?
Nikołaj Iwanow
Ludzie Kremla nad Wisłą. Ideowcy czy zdrajcy?
Wydawnictwo Literackie
premiera: 19.04.2023
Zbiorowy portret Polaka komunisty – odpowiedź na jedno z najtrudniejszych i najbardziej niewygodnych pytań w polskiej historii.
Tysiące Polaków z niezwykłym fanatyzmem wzięło udział w rewolucji bolszewickiej, umacniało z uporem władzę imperium Stalina w Związku Sowieckim i władzę ludową w Polsce. Kim byli ci szeregowi komuniści i ich przywódcy? Co wciągnęło ich w wir budowy tej nowej formy totalitaryzmu? Czym różnili się od bolszewików sowieckich? Czy mieli swoje dylematy? I czy wszyscy słusznie zasłużyli na miano zdrajców i lokajów Moskwy?
Profesor Nikołaj Iwanow – wybitny znawca problematyki, odkrywca nieznanego w Polsce ludobójstwa Polaków w ZSRS, tak zwanej operacji polskiej przeprowadzonej przez NKWD w latach 1937–1938; w latach 1981–1989 jedyny obywatel sowiecki aktywnie działający w podziemnej Solidarności; były pracownik Radia Wolna Europa – zestawia ze sobą życiorysy, wybory i dramaty polskich komunistów. Pisze między innymi o takich postaciach jak: Feliks Dzierżyński – ojciec czerwonego terroru, Julian Marchlewski – symbol polskiej autonomii komunistycznej, Józef Unszlicht – bolszewicki bohater rosyjskiej wojny domowej, Stanisław Kosior – kat Ukrainy, Konstanty Rokossowski – pierwszy Polak Stalina. Nie pomija też skromnego dyktatora Bieruta i Władysława Gomułki.
Autor przedstawia przeróżne koleje życia i charaktery Polaków komunistów, czyny budzące u wielu dziś nienawiść (swego czasu uwielbienie), dokonane lub popełnione pod czerwoną gwiazdą. Co ich łączyło? Co przyciągnęło do komunistycznej ideologii? Jaką rolę spełnili Polacy podczas Rewolucji Październikowej i jak to możliwe, że wspólnie z Łotyszami byli i nadal są uznawani przez historyków za swoistą gwardię Lenina w pierwszych latach porewolucyjnych? Jaki utrwalił się obraz Polaka i polskości zarówno w oczach komunisty sowieckiego, jak i zwykłych Rosjan? Czy PRL naprawdę był najweselszym barakiem w obozie socjalistycznym?
Przede wszystkim jednak książka jest próbą odpowiedzi na zasadnicze pytanie: dlaczego reprezentanci narodu – którego nigdy nie udało się zsowietyzować i który zdecydowanie odrzucał komunizm – odegrali tak znaczącą rolę w stworzeniu i umocnieniu sowieckiego systemu totalitarnego?
Ryszard Jamka
Panów piłą. Trzy legendy o Jakubie Szeli
Wydawnictwo Marginesy
premiera: 26.04.2023
Kim był Jakub Szela? Rżnącym panów zdegenerowanym mordercą, oswobodzicielem chłopów, a może bojownikiem walki klasowej?
W polskiej historii i kulturze mało jest postaci równie znanych i jednocześnie o tak zakłamanej historii jak on. Mimo że od prawie dwustu lat powstawały o nim niezliczone pieśni, wiersze, powieści i prace naukowe, do dzisiaj otacza go tajemnica. Przetrwały o nim trzy główne legendy. Pierwszą wymyśliła tuż po rabacji galicyjskiej wroga mu szlachta i dzięki swej dominującej pozycji utrwaliła w polskiej kulturze obraz krwiożerczego przestępcy. Sprzeciw wobec tej kłamliwej narracji przyszedł jednak ze wsi, gdzie chłopi uznali Szelę za bohatera, który walnie przyczynił się do zniesienia pańszczyzny w 1848 roku. Z kolei po drugiej wojnie światowej komuniści – w uznaniu dla jego rewolucyjnych instynktów – wzięli go sztandary, a jego imię zapisali złotymi zgłoskami w podręcznikach. Ich sukces był jednak chwilowy…
Panów piłą. Trzy legendy o Jakubie Szeli to historia prawie dwustuletnich zmagań o zawłaszczoną przez inteligencję i ziemiaństwo przeszłość Polski. Nie było w niej nigdy miejsca dla chłopów i ich najsłynniejszego przywódcy. Ta książka pokazuje dlaczego.
Dawid Karpiuk
Dzieciaki
Wydawnictwo Agora
premiera: 12.04.2023
Opowieść o młodych ludziach walczących o życie w świecie, w którym wszystko zawiodło.
Zanim rozsypią się na kawałki, szukają ucieczki.
W alkoholu, lekach, narkotykach, seksie, przemocy, autoagresji.
Żyją i czekają, aż w końcu serca im pękną. Aż się nie obudzą.
Dzieciaki – nastolatki i dwudziestolatki – balansują na granicy. Próbują radzić sobie z brakiem miłości, depresją, zaburzeniami psychicznymi, nałogami i jednocześnie żyć na własnych zasadach. Im głębiej sięgamy do ich historii, tym jaśniejsze się staje, skąd ich urazy, traumy, dlaczego uciekają i co próbują zapomnieć.
Dawid Karpiuk opowiada to wszystko ich realnymi głosami, których refrenem jest hiphopowy soundtrack. Narracja wymyka się schematom i choć płynie się przez nią jak w transie, to nie jest fikcja. Te historie wydarzyły się naprawdę.
Piotr Kępiński
W cieniu Gran Sasso. Historie z Abruzji
Wydawnictwo Czarne
premiera: 12.04.2023
Abruzzo forte e gentile, Abruzja twarda i uprzejma – tak o swoim regionie mówią sami mieszkańcy. Ma mniej gracji niż Lombardia czy Toskania, nie wypełnia jej gwar jak Kampanii, a turyści nie tłoczą się tu jak w pobliskiej Apulii. Abruzyjski krajobraz ma w sobie jednak niespotykaną harmonię, a jego największym skarbem jest natura.
Piotr Kępiński zjednał sobie lokalną społeczność i dzięki niezliczonym wizytom poznał istotę abruzyjskiej duszy. Ale W cieniu Gran Sasso to nie tylko zapis rozmów i obserwacji z podróży. To również fascynująca przeprawa przez literaturę, film i sztukę, przez miejscowe tradycje i lokalną kuchnię. Kępiński niczym Henry James w Godzinach włoskich snuje rozważania nad współczesną Italią, przeplatając je własnymi doświadczeniami jako obcego i swojego zarazem.
W cieniu Gran Sasso uwodzi językiem, erudycją i niezwykłymi historiami kryjącymi się w małych miasteczkach, górskich szczelinach i spękanej ziemi Abruzji.
Kwestia charakteru. Bojowniczki z getta warszawskiego
red. Sylwia Chutnik, Monika Sznajderman
Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Wydawnictwo Czarne
premiera: 12.04.2023
Ta książka poświęcona jest przede wszystkim bohaterkom, które znane były do tej pory tylko z imienia, lapidarnych wzmianek w tekstach źródłowych lub pojawiały się jako towarzyszki walki swoich kolegów. Są wśród nich dziewczyny młodsze i starsze. Te, które jeszcze przed wojną zaangażowane były w działalność społeczną czy polityczną, oraz te, które zostały niejako zmuszone sytuacją w czasie wojny. Odważne, nieśmiałe, zdeterminowane i wahające się. „To kwestia charakteru”, mówi syn jednej z nich. Być może.
Skrawki życia i informacje rozsiane w archiwach, relacjach świadków lub publikacjach związanych z historią powstania w getcie warszawskim były jak pojedyncze okruchy, z których należało stworzyć pełną opowieść. To pierwsza w Polsce taka próba, pierwsza w Polsce książka, wstęp do odzyskiwania pamięci o bojowniczkach z getta warszawskiego.
Sven Lindqvist
Już nie żyjesz. Historia bombardowań
tłum. Ewa Wojciechowska
Wydawnictwo W.A.B.
premiera: 26.04.2023
„Pierwszego listopada 1911 roku porucznik Giulio Gavotti wychylił się z kokpitu prymitywnego samolotu nad północnoafrykańską oazą Tagiura i rzucił granat ręczny Haasen. Tak narodziła się jedna z najbardziej niszczycielskich taktyk wojennych XX wieku – bombardowanie.”
Sven Lindqvist w pasjonującym reportażu Już nie żyjesz. Historia bombardowań przedstawia historię wojny prowadzonej z powietrza oraz pokazuje wymiar kulturowy i polityczny jej niszczycielskich skutków.
Autor prowadzi czytelnika po wydarzeniach ostatniego wieku, łącząc totalną II wojnę światową, wojnę koreańską i wojnę w Wietnamie z wojną kolonialną sprzed wieków, i niczym Julio Cortázar w Grze w klasy pozwala mu poznawać je chronologicznie lub tematycznie w zależności od sposobu czytania – według klucza lub w kolejności rozdziałów. W ten sposób Lindqvist tworzy labirynt wydarzeń, który ilustruje ludobójcze fantazje leżące u podstaw zniszczeń spowodowanych bombardowaniami.
Badając różnorodne tematy, takie jak historia wojskowości i strategia, ewolucja prawa międzynarodowego, fantastyka naukowa z przełomu wieków i doświadczenia cywilów, Lindqvist stworzył bogatą opowieść o przeszłości i przyszłości ludzkich konfliktów, od której nie sposób się oderwać do ostatniej strony.
Helena Merriman
Tunel 29
tłum. Patrycja Zarawska
Wydawnictwo Insignis
premiera: 12.04.2022
Niedawno uciekł z jednego z najbardziej brutalnych reżimów na świecie. Teraz postanawia przedostać się tam z powrotem.
Lato, rok 1962. Joachim Rudolph, student, kopie tunel pod Murem Berlińskim. Po drugiej stronie – w Berlinie Wschodnim – czekają dziesiątki mężczyzn, kobiet i dzieci. Ci ludzie gotowi są zaryzykować wszystko, nawet życie, byle stamtąd uciec.
Ta książka to prawdziwa historia najbardziej niezwykłego tunelu ewakuacyjnego wykopanego pod Murem Berlińskim, opowiedziana przez autorkę podcastu BBC Radio 4 (trzy miliony słuchaczy, nagrody Best Radio Podcast oraz Best Moment w plebiscycie British Podcast Awards 2020).
Opierając się na setkach godzin wywiadów z ocalałymi i tysiącach stron dokumentów Stasi, Helena Merriman w pasjonujący sposób przedstawia historię splatającą losy genialnej grupy studentów kopiących tunel, czarującej rudowłosej kurierki, amerykańskiej sieci informacyjnej planującej sfilmować śmiałą ucieczkę i szpiega Stasi, który zagraża całemu przedsięwzięciu.
Tunel 29 to poruszająca opowieść o tym, co się dzieje, gdy ludzie tracą wolność, i o tym, do czego są zdolni, by ją odzyskać. To literatura faktu, która wciąga bardziej niż niejedna powieść sensacyjna.
Geir Pollen
Wołga. Meandry Rosji
tłum. Witold Biliński
Wydawnictwo Znak Koncept
premiera: 26.04.2023
Przed tobą 3531 kilometrów historii wzbudzających niesmak, przerażenie i niedowierzanie.
Mówi się, że Wołga to źródło i dusza narodu rosyjskiego. W rzeczywistości to milcząca obserwatorka jednego z najdziwniejszych krajów świata, który Zachód od wieków próbuje zrozumieć. Bezskutecznie.
Na wodach Wołgi rywalizowali ze sobą skandynawscy wikingowie i europejscy kupcy; przy jej brzegach Słowianie i azjatyccy koczownicy walczyli o tereny, a chrześcijanie i muzułmanie o ludzkie dusze.
To tutaj urodził się morderca cara Mikołaja II – znienawidzonego tyrana i prawosławnego świętego, a Władimir Putin ogłosił, że zamierza kandydować na czwartą prezydencką kadencję.
Wody Wołgi zasilają monumentalny Kanał imienia Moskwy. Aby dodać blasku gotowemu dziełu, na lewym brzegu kanału wzniesiono piętnastometrową statuę Stalina, a naprzeciwko, na prawym brzegu, podobnych rozmiarów rzeźbę Lenina. I tak stali, patrząc na siebie, każdy na swoim jedenastometrowym cokole. Po słynnym rozliczeniu się Chruszczowa z dyktatorem pomnik Stalina usunięto. Lenin wciąż stoi. Czy z jego perspektywy widać prowizoryczne groby 700 tysięcy istnień, które pochłonęła budowa kanału?
Wołga Geira Pollena to opowieść o Rosji zbudowana na lekturach rosyjskiej literatury i prasy, obserwacjach oraz rozmowach z mieszkańcami wielkich metropolii i zapomnianych wiosek. Podczas jednej z takich rozmów autor usłyszał: „Za każdym razem, kiedy w końcu mogliśmy zacząć żyć w tym kraju jak ludzie, pojawiał się nowy szaleniec i niszczył to swoimi ideami”.
Michał Rauszer
Ludowy antyklerykalizm. Nieopowiedziana historia
Wydawnictwo Znak
premiera: 26.04.2023
Polska była przez wieki krajem wierzących antyklerykałów. Chłopi przeciwstawiali się księżom z powodu pańszczyzny, zamiast na mszę chodzili do karczmy. Chętnie obśmiewali przywary kleru: chciwość, hipokryzję, rozpustę. Praktyki religijne organizowali po swojemu, często na przekór hierarchii, choć nie wbrew wierze.
Dziś karnawałowy żart coraz częściej przeradza się jednak w wyraźny bunt wobec władzy Kościoła. Ludowy antyklerykalizm powrócił z nową siłą.
Z wiejskich przyśpiewek, robotniczych wystąpień, haseł na czarnych protestach i internetowych memów z papieżem wyłania się nieopowiedziana dotąd historia stosunku Polek i Polaków do Kościoła, biskupów i religii.
Laurent Richard, Sandrine Rigaud
Pegasus. Jak szpieg, którego nosisz w kieszeni, zagraża prywatności, godności i demokracji
tłum. Michał Strąkow
Wydawnictwo Insignis
premiera: 26.04.2023
Witajcie w świecie powszechnej inwigilacji. Wystarczy odpowiednio zasobny portfel, bo moralność i etyka nie mają żadnego znaczenia. Oto orwellowski koszmar, który dzieje się dziś, na naszych oczach. Nikt nie jest bezpieczny, bo przecież…
Każdy z nas nosi w kieszeni szpiega.
Pegasus – system szpiegowski, reklamowany i sprzedawany przez swoich twórców jako narzędzie do walki z terroryzmem, które w założeniu ma chronić nasze życie. Pegasus skrycie infekuje telefon komórkowy, o czym jego właściciel nie ma najmniejszego pojęcia, a następnie śledzi każdą jego aktywność w czasie rzeczywistym, przejmując kontrolę nad mikrofonem, kamerą i odbiornikiem GPS urządzenia oraz przechwytując wszystkie filmy, zdjęcia, e-maile, SMS-y, treści i hasła, zaszyfrowane bądź nie.
Obecnie jednak Pegasus jest wykorzystywany nie tylko do walki z terrorystami. Za jego pomocą śledzeni są dysydenci, reporterzy i wszyscy ci, których autokratyczne rządy chcą szpiegować, a w niektórych przypadkach uciszyć. Pegasus stał się też narzędziem walki politycznej. Jest podstępny i inwazyjny zarazem. Może działać w twoim telefonie nawet teraz, kiedy to czytasz, zupełnie bez twojej wiedzy: nie zdradzając swojej obecności żadnymi podejrzanymi sygnałami.
Ta książka to mistrzowsko napisana opowieść o działaniu i wykorzystywaniu systemu Pegasus na całym świecie. To skrupulatny i mrożący krew w żyłach zapis śledztwa prowadzonego przez dwójkę nagradzanych dziennikarzy, którzy już wcześniej podejmowali trudne i ważne społecznie tematy. Pegasus to pasjonująca historia o tym, jak pewien spektakularny wyciek danych ujawnił zdumiewającą skalę inwigilacji i zatrważające metody, jakimi rządy na całym świecie – zarówno te autorytarne, jak i liberalne – podkopują kluczowe filary demokracji: prywatność, wolność prasy i wolność słowa.
Jody Rosen
Na okrągło. Sekretne życie roweru
tłum. Bartłomiej Kaftan
Wydawnictwo Wielka Litera
premiera: 12.04.2023
Rower – najważniejszy wynalazek w historii ludzkości.
Czy archaiczna, napędzana siłą mięśni fanaberia dziewiętnastowiecznych bogaczy może odgrywać znaczącą rolę w epoce smartfonów, satelitarnego internetu i sztucznej inteligencji? A może należałoby odwrócić to pytanie? Czy te wszystkie innowacje odnajdą się na planecie rowerów? Na Ziemi żadnym innym środkiem transportu nie podróżuje równie wiele osób, co rowerem.
Książka Na okrągło to reportaż, książka historyczna, esej i opowieść podróżnicza w jednym. Wraz z autorem wyruszamy w podróż przez wieki i kontynenty. Od pierwszych wielocypedów aż po dzisiejsze odrodzenie roweru jako „zielonego pojazdu”. Spotkamy sufrażystki z końca XIX wieku, poszukiwacza, który dzięki dwóm kółkom zdążył na miejsce kolejnej gorączki złota, króla Bhutanu zjeżdżającego ze stoków Himalajów, rikszarza nawigującego w najszybciej rosnącej metropolii świata, a nawet astronautów pedałujących w stanie nieważkości na stacji kosmicznej. Ludzi, którzy nie wyobrażają sobie życia bez dwóch kółek, i takich, dla których są one największą zmorą. Na okrągło to bowiem nie tylko historia technicznej innowacji, ale przede wszystkim opowieść o miłości – i nienawiści – do roweru.
Nieważne, czy masz na koncie tysiące przejechanych kilometrów, czy rower to dla Ciebie tylko wspomnienie z dzieciństwa, Jody Rosen wywróci Twoje wyobrażenie o tej wszechobecnej maszynie do góry kołami.
Ewa Sapieżyńska
Nie jestem twoim Polakiem. Reportaż z Norwegii
tłum. Ilona Wiśniewska
Wydawnictwo Krytyki Politycznej
premiera: 26.04.2023
Ten reportaż to opowieść o Polakach, największej mniejszości narodowej w Norwegii, która rzadko jednak dochodzi do słowa w debacie publicznej w tym kraju. Własna historia autorki i rozmowy z wieloma innymi osobami, które przez ostatnie lata przeprowadziły się z Polski do Norwegii – artystami, budowlańcami, naukowcami, himalaistami. To rzecz o migracji, o Polsce i o Norwegii, o uprzedzeniach i rasizmie, ale również o solidarności i empatii, o prawach pracowniczych i o spotkaniach między ludźmi, które pozwalają nam zobaczyć się nawzajem bez etykietek.
Amia Srinivasan
Prawo do seksu. Feminizm w XXI wieku
tłum. Katarzyna Mojkowska
Wydawnictwo W.A.B.
premiera: 12.04.2023
Porywająca, ostra i głęboko humanistyczna książka filozofki Amii Srinivasan Prawo do seksu wywraca do góry nogami sposób, w jaki dyskutujemy – lub unikamy dyskusji – o problemach i koncepcie seksu. Pyta o to, co może oznaczać wolność.
Amia Srinivasan w zbiorze esejów podejmuje próbę zrozumienia znaczenia seksu w naszym świecie, sięga do starszej tradycji feministycznej, która nie bała się myśleć o seksie jako o zjawisku politycznym. Omawia szereg napiętych relacji: między dyskryminacją a preferencjami, pornografią a wolnością, gwałtem a niesprawiedliwością rasową, karą a odpowiedzialnością, uczniami a nauczycielami, przyjemnością a władzą, kapitalizmem a wyzwoleniem.
Dominik Szczepański, Mateusz Waligóra
Szlak Wisły. 1200 km pieszej przygody
Wydawnictwo Otwarte
premiera: 12.04.2023
Czy może być kiedyś tak, że Wisły nie będzie?
Czy może ona wyschnąć?
I czy kogoś to w ogóle obchodzi?
Polska to nie tylko góry i morze. To także rzeki. Mateusz Waligóra przeszedł niemal 1200 kilometrów wzdłuż Wisły, aby odkryć Polskę na nowo, bo jak sam mówi: „Byłem w kilkudziesięciu państwach, a nie znam kraju, w którym żyję od trzydziestu czterech lat, bo zawsze ważniejsze było dla mnie jeżdżenie w miejsca odludne”. Podczas tej wyprawy rozmawiał z okolicznymi mieszkańcami, ekologami, a nawet poszukiwaczami skarbów, którzy kochają i badają rzekę płynącą przez sześćdziesiąt miejscowości i osiem województw w Polsce. Jego podróż, skłaniającą do przemyśleń i odkrywania coraz większych problemów, pomógł mu zrelacjonować Dominik Szczepański.
Cuda nad Wisłą można znaleźć każdego dnia. Wystarczy tylko ich poszukać.
Agata Tuszyńska
Czarna torebka
OsnoVa Publishing
premiera: 12.04.2023
Wspomnienie autorki o losach jej babki Żydówki w czasie wojny, o wyjściu z getta warszawskiego i przetrwaniu na fałszywych papierach trzymanych w tytułowej czarnej torebce.
Tuszyńska dowiedziała się, że jest Żydówką, kiedy skończyła osiemnaście lat. Wraz z tą informacją matka przekazała jej torebkę swojej matki Deli Goldstein. Ale nie było w niej nic „trefnego”. Aryjskie papiery na nazwisko Zofii Zmiałowskiej. Przepisy, dokumenty, święty obrazek. Nic, co mogłoby zdradzić.
To osobista opowieść o odkrywaniu żydowskiej babki Deli, swojej tożsamości i poznawaniu jej wojennych losów. Wszystko dzięki przedmiotom odnalezionym w czarnej torebce.
Mario Vargas Llosa
Pół wieku z Borgesem
Wydawnictwo Znak
premiera: 12.04.2023
Jorge Luis Borges – twórca m.in. Alefa i Fikcji, mag łączący lapidarną formę i nieposkromioną wyobraźnię. Władca Biblioteki, który pod koniec życia stracił wzrok. Jeden z najważniejszych pisarzy południowoamerykańskich. Mistrz.
Co takiego jest w Borgesie, że nie przestaje fascynować?
To jego twórczość była inspiracją dla Imienia róży Umberto Eco. To z nim pojedynkuje się Gombrowicz na pokładzie Trans-Atlantyku. Wreszcie to on od zawsze fascynuje Mario Vargasa Llosę.
Pierwszy raz spotkali się w 1963 roku w Paryżu. Sześćdziesięcioczteroletni Borges i dwudziestosiedmioletni Llosa. Od tego czasu rozmawiali wielokrotnie – a Llosa namiętnie czytał wszystko, co wyszło spod pióra stopniowo ślepnącego Borgesa. Pół wieku z Borgesem to świadectwo pięćdziesięciu lat spotkań z dowcipnym erudytą, demiurgiem, twórcą tajemniczym i zaskakującym. Uczta dla miłośników obu pisarzy.
Marcin Wójcik
Gęsiego. Z miasta na wieś
Wydawnictwo Agora
premiera: 12.04.2023
Marcin Wójcik, reporter „Dużego Formatu”, po latach życia w wielkim mieście wraca na gospodarstwo. Tym razem swoje własne. Nim się to jednak stanie, musi pokonać szereg trudności począwszy od ukończenia studiów rolniczych, przez remont zrujnowanego domu, zdobycie odpowiednich gatunków roślin i zwierząt, zakup gnojowicy, walkę ze słupami wysokiego napięcia w sąsiedztwie…
Musi się też zmierzyć z oburzeniem warszawskich znajomych na wieść o tym, skąd się bierze mięso na jego stole i co ma ono wspólnego z biegającymi niedawno po podwórku gęsiami i kurami.
W obejściu Wójcika nigdy nie jest nudno. Podobnie jak w kolejnych odsłonach jego wiejskiej kroniki, którą przeplata opowieściami o innych ludziach, którzy tak jak on zamieszkali na wsi. Są tu reportaże o tych, którzy przenieśli się z Paryża na Warmię i hodują kozy, o tych, których dusi smród z wielkich ferm, o tych, którzy budują mikrodomki, o tych, którzy prowadzą salon piękności dla krów czy też zastanawiają się na forum internetowym, ile partnerek powinien mieć zdrowy perlik. Gęsiego to zabawna, ciepła i pełna dystansu opowieść dla mieszczuchów fantazjujących o życiu za miastem oraz mieszkańców wsi, którzy dzięki lekturze książki Marcina Wójcika mogą zobaczyć swój świat w zupełnie nowym świetle.
Piotr Wróblewski
Żarnowiec. Sen o polskiej elektrowni jądrowej
Wydawnictwo Krytyki Politycznej
premiera: 19.04.2023
Był początek lat 80. Do Kartoszyna, niewielkiej wioski na Kaszubach, przyjechały setki robotników, naukowców, ludzi żądnych wyzwań, chcących rozpocząć nowy etap w życiu albo po prostu dostać mieszkanie. Zadanie, jakie przed nimi postawiono, było bardzo ambitne. Mieli zbudować Elektrownię Jądrową Żarnowiec, jedną z największych inwestycji w PRL.
Byli inni niż wszyscy. Żyli i pracowali w odmiennych warunkach. Momentami wręcz nie zauważali, że budowa wystartowała w czasach stanu wojennego.
Z rozmów Piotra Wróblewskiego z robotnikami, naukowcami i rodowitymi mieszkańcami Kaszub powstał wciągający reportaż pokazujący skomplikowany obraz tajemniczej, ale fascynującej budowy. Przerwano ją nagle wraz z upadkiem PRL, do czego przyczynił się wzrost aktywności polskiego ruchu ekologicznego. Po zakończeniu inwestycji niektórzy budowniczowie, pionierzy i fascynaci atomu, ale także ich przeciwnicy zdecydowali się zostać na Kaszubach. To o nich jest ten reportaż.
Martyna F. Zachorska
Żeńska końcówka języka
Wydawnictwo Poznańskie
premiera: 26.04.2023
Cała prawda o feminatywach! Jak to z nimi jest: to wymysł współczesnych feministek czy językowa tradycja, o której zapomnieliśmy? Skąd tyle zamieszania wokół kobiecych nazw zawodów? Kogo tak właściwie drażnią i dlaczego obrosły tyloma mitami?
Martyna F. Zachorska, językoznawczyni znana jako Pani od Feminatywów, pokazuje, jak język – zwyczaje językowe, przysłowia czy potoczne zwroty – buduje obraz naszego świata, w tym nasze postrzeganie kobiet, płci czy ciała. Pisze też o tym, jak polszczyzna radzi sobie z opisywaniem seksualności, zwłaszcza kobiecej, czy niebinarności. A co więcej, autorka nie boi się zajrzeć w najciemniejsze zakamarki internetu, czyli do manosfery, w której redpillowcy rozprawiają o tym, jak feministki represjonują białych mężczyzn.
Martyna F. Zachorska nieraz usłyszała, że jest dziunią z Instagrama, ale mimo to nie przestaje edukować w sieci, codziennie serwując solidną dawkę wiedzy o języku. Prywatnie pasjonatka sztuki iluzji, sama jednak nie nabiera się na retoryczne sztuczki. Lubi przełamywać lingwistyczne schematy i nie poddaje się stereotypom. Jej książka może rozpocząć w twojej głowie (i w twoim języku) prawdziwą rewolucję!
Wokół praw zwierząt w Polsce i w Niemczech
Istoty pozaludzkie. Wokół praw zwierząt
