Premiery #nonfiction SIERPIEŃ 2023

Premiery #nonfiction SIERPIEŃ 2023

Pewnie wypatrujecie już programu 8. edycji festiwalu, więc żeby osłodzić Wam mękę oczekiwania, przychodzimy ze świeżą porcją lektur. Wśród sierpniowych premier #nonfiction polecamy przyjrzenie się socjalistycznym narracjom o awansie społecznym, opowieść o zapomnianej przeszłości „najbardziej żydowskiego miasta” – Białegostoku i podróż do współczesnego Uzbekistanu, który jest krajem tak pięknym, jak trudnym. Możecie się też spodziewać apokalipsy popkultury, nowych wizji miłości oraz jednorożca. 🦄 Zresztą sprawdźcie sami i same, a my mówimy: do zobaczenia!

zebrała Agnieszka Pietrzak

Michaił Chodorkowski, Martin Sixsmith

Rosyjska zagwozdka. Co zrobić z urojonym imperium?

tłum. Tomasz Szlagor

Wydawnictwo Dolnośląskie

premiera: 23.08.2023

Wnikliwa i pełna zaskakujących spostrzeżeń historia putinowskiej Rosji oraz analiza mechanizmów nią rządzących. Michaił Chodorkowski, niegdyś bliski współpracownik Putina, a obecnie jego zagorzały przeciwnik, mierzy się z pytaniem: „Co z tą Rosją?”

Życiorys Chodorkowskiego to seria wzlotów i upadków. Wychowany na prawowiernego komsomolca zyskał z czasem ogromne wpływy. Był potentatem naftowym i najbogatszym człowiekiem w Rosji, a także prominentnym członkiem kremlowskiej wierchuszki. Miał jednak odwagę wystąpić przeciwko korupcji reżimu Putina, za co został srogo ukarany. Skonfiskowano jego majątek i na ponad dziesięć lat uwięziono w łagrze. Po wyjściu na wolność wyjechał z mafijnego państwa, aby opowiedzieć Zachodowi prawdę o swoim kraju. Jako insider najwyższych kręgów władzy wie o współczesnej Rosji dużo więcej niż niejeden dziennikarz czy nawet ekspert.

Dzisiaj Chodorkowski jest działaczem prodemokratycznym walczącym o ocalenie duszy swojej ojczyzny. Ze współautorem książki Martinem Sixsmithem – korespondentem BBC w Moskwie za czasów Gorbaczowa i Jelcyna – tłumaczy czytelnikowi, jak Zachód powinien z Rosją rozmawiać, a także co należy zrobić, aby doszło do pojednania Wschodu z Zachodem.

Lars Saabye Christensen

Moja chińska babcia

tłum. Iwona Zimnicka

Wydawnictwo Marginesy

premiera: 30.08.2023

Na początku 1906 roku Jørgen Christensen wypływa do Hongkongu, aby stacjonować tam w służbie przedsiębiorstwa ratowniczego Svitzer Bjærgnings-Entreprise. Parę miesięcy później dołącza do niego młoda norweska żona – Hulda.

Gdy Lars Saabye Christensen towarzyszy umierającemu ojcu w jego ostatnich dniach, stara się dowiedzieć więcej o latach, które dziadkowie spędzili na Wschodzie. Przegląda należące do rodziny listy i fotografie, a także archiwa prasowe, i stara się odtworzyć zwłaszcza historię Huldy. Co skłoniło młodą damę z Kopenhagi do wyruszenia samotnie w długą i niebezpieczną podróż morską? Jak wyglądało jej życie w odległej kolonii?

Powieściowe doświadczenie wcale nie pomaga Christensenowi w rekonstruowaniu wydarzeń – tym razem nie może pozwolić, by fantazja czy domysły wypełniły luki w opowieści. Mimo tego – a może właśnie dzięki wierności faktom – maluje fascynujący wizerunek tamtych czasów, a utkany ze skrawków informacji obraz ostatecznie powierza czytelnikowi: „O tym, czy te przemyślenia przybliżają nam moją chińską babcię, może zdecydować jedynie czytelnik, bo jest jak ktoś obcy, kto po raz pierwszy odwiedza jakieś miasto i studiuje tabliczki z nazwami ulic, numery telefonów i adresy, ażeby lepiej poznać mieszkańców”.

William Davies

Przemysł szczęścia. Jak politycy i biznesmeni sprzedali nam well-being

tłum. Bartłomiej Kaniewski

Państwowy Instytut Wydawniczy

premiera: 8.08.2023

Fascynująca, napisana popularyzatorskim językiem książka Williama Daviesa mówi o tym, jak pojęcie szczęścia stało się obiektem współczesnego marketingu – przedmiotem, który można sprzedać jak każdy inny produkt. To, co dla filozofów było przez wieki najdonioślejszym, bo również niezwykle wymagającym moralnie, celem ludzkiego życia, dziś zostało sprowadzone przez światowe koncerny (a nierzadko także przez polityków, którzy zabiegają o kapitał wyborczy) do „well-beingu”, dobrego samopoczucia czy dobrostanu. Davies opisuje degenerację tego szlachetnego pojęcia, wskazując, że obecnie mamy do czynienia z parametryzacją szczęścia – próbami ujęcia go w wymierne kategorie, co prowadzi z kolei do niebezpiecznego redukcjonizmu. Celem takiego przemianowania rozumienia szczęścia jest, jak wskazuje autor, zysk ekonomiczny, tymczasem w sprawach najważniejszych dla człowieczeństwa, kategorie prosto rozumianej korzyści nie powinny obowiązywać – zwłaszcza gdy jest to korzyść nie samego człowieka, a prowadzących własne gry polityków czy przedsiębiorców. Książka Daviesa stawia ważne pytania, jednocześnie budząc niepokój, okazuje się bowiem, że nad współczesnymi społeczeństwami Zachodu długim cieniem kładzie się dystopijna wizja w stylu A. Huxleya.

Ronald J. Deibert

Wielka inwigilacja. Kto, jak i dlaczego nieustannie nas szpieguje?

tłum. Małgorzata Maruszkin

Wydawnictwo Wielka Litera

premiera: 8.08.2023

Najczęściej wypowiadane kłamstwo to: „Nie mam nic do ukrycia”.

Wydaje ci się, że ktoś cię śledzi? Czujesz się podsłuchiwany? Myślisz, że ktoś mógł poznać twoje tajemnice? I to te najskrytsze, których nie zdradzasz nawet najbliższym? Masz… całkowitą rację. Nadeszła era wielkiej inwigilacji! Ale może da się jeszcze uratować prywatność?

Ronald J. Deibert – człowiek, który ujawnił gigantyczne nadużycia związane z użyciem programu Pegasus, założyciel i szef Citizen Lab, znanej na całym świecie grupy badawczej do spraw cyberbezpieczeństwa – opisuje nowe problemy społeczne i polityczne, jakie przynosi rozwój cyfrowej cywilizacji.

Szpiegują nas nie tylko komercyjne firmy, lecz także rozmaitej maści dyktatorzy, politycy z autorytarnymi zapędami czy służby specjalne. Wielka inwigilacja jest o tym, jak daleko są w stanie się posunąć i jak groźne jest to dla naszego bezpieczeństwa.

Aby odzyskać internet dla nas samych, musimy go zresetować!

Robert J. Donia

Karadžić. Rzeźnik Bośni

tłum. Hanna Pasierska

Wydawnictwo Prószyński i S-ka

premiera: 8.08.2023

Radovan Karadžić, przywódca bośniackich Serbów podczas wojny w Bośni (1992–1995), lekarz psychiatra, poeta i zbrodniarz skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności przez Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii w Hadze. Człowiek odpowiedzialny za największe okrucieństwa dokonane w Europie po drugiej wojnie światowej nie był jednak krwawym dyktatorem, a politykiem, współtwórcą Serbskiej Partii Demokratycznej.

Opierając się na niepublikowanych dokumentach Trybunału w Hadze oraz wielogodzinnych rozmowach z Radovanem Karadžiciem, Robert Donia, który brał udział w jego procesie jako biegły, szczegółowo opisuje niezwykłą przemianę szarego polityka w potężnego przywódcę bośniackich Serbów, nacjonalistę, krzewiciela zbrodniczej ideologii i ludobójcę.

Justyna Dżbik-Kluge

Śluby (nie)posłuszeństwa. Prawdziwe życie zakonnic

Wydawnictwo Znak

premiera: 23.08.2023

Dlaczego kobiety decydują się wstąpić do zakonu, gdzie składają śluby posłuszeństwa, ubóstwa i czystości? O wszystko muszą pytać matkę przełożoną, nie dysponują pieniędzmi (nawet tymi, które same zarabiają), rezygnują z relacji romantycznych i seksualnych. Czym podszyta jest ich motywacja? Czy żałują czasem tej decyzji?

Justyna Dżbik-Kluge – jak sama o sobie mówi: ateistka z dwójką nieochrzczonych dzieci, w małżeństwie bez ślubu kościelnego – zagląda za mury żeńskich klasztorów. Rozmawia z zakonnicami i z byłą siostrą zakonną. Sprawdza, ile jest prawdy w naszych wyobrażeniach o życiu sióstr. Zadaje trudne pytania o nadużycia, pieniądze i władzę; o to, jak się odnajdują w instytucji zdominowanej przez mężczyzn. Czy ślubując posłuszeństwo, mogą żyć po swojemu? Co łączy je z kobietami, które nie wybrały tak rygorystycznego życia?

Ta książka jest jak dziennik z wyprawy do innego świata. Autorka próbuje zrozumieć wybory sióstr, problemy, z którymi się zmagają, ich życie w zhierarchizowanym systemie, w którym łatwo jest czasem stracić z oczu człowieka.

Wojciech Harpula

Patchworki. Jak mądrze i dobrze zszyć nową rodzinę. Rozmowy

Wydawnictwo Literackie

premiera: 23.08.2023

Rodzina patchworkowa – wyzwanie, któremu możesz sprostać!

W Polsce rozwodzi się już co trzecie małżeństwo, a to daje ponad 60 tys. rozchodzących się par rocznie. Czy rozwód po polsku musi być dla każdego traumatycznym doświadczeniem i kończyć się wojną totalną? Czy stworzenie nowej, „pozszywanej” rodziny jest aż tak karkołomnym przedsięwzięciem, jak mogłoby się wydawać?

Z jakimi wyzwaniami muszą mierzyć się rodzice samotnie wychowujący potomstwo? Jak rozmawiać z dziećmi, aby były w stanie zaakceptować nowe rodzeństwo oraz nowe domowe zasady i nie marzyły o powrocie rodziców do poprzedniego małżeństwa?

Popularny dziennikarz i doświadczony tata Wojciech Harpula w rozmowach ze specjalistami szuka „złotego środka” na problemy rodziców, którzy się rozstają, myślą o stworzeniu kolejnego związku lub już żyją w patchworkowej rodzinie.

Autor zaprosił do rozmowy: Magdalenę Bajsarowicz – prawniczkę i psycholożkę, dr Annę Cierpkę – psycholożkę i terapeutkę rodzinną, Piotra i Kasię Skrzypczak – patchworkowych rodziców, Karolinę Małek – psychoterapeutkę par i rodzin, Annę Andrzejczak – pedagoga społecznego, bajkoterapeutkę i macochę oraz Katarzynę Tubylewicz – pisarkę i znawczynię patchworkowych rodzin szwedzkich.

Dzięki tym rozmowom czytelnik otrzymuje kompleksową wiedzę i konkretne wskazówki na temat optymalnych metod postępowania wobec dzieci postawionych w sytuacji rozwodu rodziców, a następnie wchodzenia przez nich w nowe związki.

Patchworki to pierwsza tak kompleksowa pozycja na polskim rynku, z której rodzice dowiedzą się, jak w zdrowy sposób ułożyć sobie i swoim dzieciom przyszłość.

bell hooks

Wszystko o miłości. Nowe wizje

tłum. Karolina Iwaszkiewicz

Wydawnictwo Filtry

premiera: 9.08.2023

Zdaniem hooks miłość w świecie, gdzie rządzą patriarchat i kapitalizm, nie jest możliwa. Nie sposób bowiem mówić o miłości w systemie opartym na dominacji, władzy, wyzysku, a także w jakiejś mierze na kłamstwie: w społecznym teatrze, gdzie role silnych i słabych są odgórnie przydzielone, nikt nie może być w pełni sobą. Swobodnej ekspresji osobowości nie sprzyja również największe oszustwo naszej kultury – mit romantycznej miłości – który pielęgnuje w nas złudzenie, że prawdziwe uczucie jest czymś przejmującym nad nami kontrolę, a nie wyborem i codzienną pracą.

bell hooks pisała swoją książkę dwadzieścia lat temu, ale czy od tego czasu w podejściu do miłości tak wiele się zmieniło? Czy polityka i edukacja poświęcają tej fundamentalnej kwestii wystarczająco dużo namysłu? Czy większość z nas nadal nie jest skłonna uważać, że zakochuje się bez udziału woli? Czy nuklearna, patriarchalna rodzina, pomimo licznych dowodów na jej dysfunkcje, w powszechnym mniemaniu nie stanowi najlepszego środowiska dla wychowania dzieci? Czy nie przyjmujemy milcząco, że przemoc i zaniedbanie mogą współistnieć z miłością?

Lektura bell hooks działa ożywczo, bo amerykańska autorka o sprawach, które zwykliśmy gmatwać, mówi bez ogródek, nazywając rzeczy po imieniu: „Kiedy zdefiniujemy miłość jako wolę pielęgnowania własnego i cudzego rozwoju duchowego, nie będziemy mogli uznać, że kochamy, jeśli krzywdzimy”.

Przekaz amerykańskiej pisarki jest prosty, jednak wciąż żyjemy w kulturze, która go nie uwewnętrzniła. Książka hooks działa niemal terapeutycznie i pokazuje, że rewolucję warto zacząć od siebie.

Harald Jähner

Rausz. Niemcy między wojnami

tłum. Monika Kilis

Wydawnictwo Poznańskie

premiera: 23.08.2023

Niemcy w 1918 roku: koniec Wielkiej Wojny, rewolucja, zwycięstwo demokracji, a przy tym triumf wyzwolonego życia. Inflacja wstrząsa tradycyjnymi wartościami. Wszystko ma być zasadniczo inne: „nowa kobieta”, „nowy mężczyzna”, „nowe życie”, „nowe myślenie”. Kobiety obcinają włosy, wychodzą wieczorami, podbijają tory wyścigowe i korty tenisowe. Nie myślą już o zamążpójściu. Unisex staje się modny i eksperymentalny.

W połowie lat dwudziestych, kiedy gospodarka niezwykle przyspiesza, Niemcy stają się innym krajem. Harald Jähner opowiada o wynalazku czasu wolnego, o halach bokserskich i pałacach tańca, o powstaniu nowoczesnych biur i o ruchu wielkomiejskim, o domach towarowych jako obietnicy szczęścia oraz ulicy jako miejscu zaciętych walk.

Jednak w miarę pogłębiania się kryzysu od początku lat trzydziestych, przyszłość staje się coraz bardziej ponura, a w społeczeństwie uwidaczniają się głębokie podziały i niemożność ich zniesienia.

Rausz Haralda Jähnera to swoisty prequel bestsellerowego Czasu wilka.

Piotr Lipiński

Wasilewska. Czarno-biała

Wydawnictwo Czarne

premiera: 16.08.2023

Dla jednych renegatka, kolaborantka i zdrajczyni. Dla drugich – bohaterka, wybawicielka, dzielna przywódczyni Polaków w ZSRR. Opinie o Wandzie Wasilewskiej zawsze były skrajne, a jej zwolennikom i krytykom nigdy nie udało się dojść do porozumienia. Aleksander Wat opowiadał o niej: „Niezbadana jest dusza kobiet fanatycznych, świętych Teres komunizmu. To są mistyczki, które nie widzą rzeczywistość, raczej widzą inną rzeczywistość, której my nie widzimy”. Jak więc wyglądała rzeczywistość Wandy Wasilewskiej?

Jej droga do komunizmu była nietypowa – urodziła się w inteligenckim domu wywodzącym się z kresowej podupadłej szlachty. Bez względu na epokę i ustrój jej rodzina nienawidziła Rosji, a Wandę i jej siostry wychowano w kulcie Józefa Piłsudskiego. Ją jednak z czasem, na przekór ojcu, coraz bardziej fascynował Związek Radziecki. Z postępowej przedwojennej socjalistki i emancypantki zrodziła się twarda komunistka. I choć jako jedna z nielicznych kobiet w polityce niejednokrotnie trafiła na szklany sufit, dzięki zaciekłości, dyscyplinie i ślepemu oddaniu dostała się do grona najbardziej zaufanych ludzi Stalina. Założycielka Związku Patriotów Polskich, negująca zbrodnie w Katyniu, nienawidząca wszystkiego, co wiązało się z przedwojenną Polską, z AK-owskim podziemiem i emigracyjnym rządem premiera Sikorskiego. Wasilewska robiła wszystko, by służyć stalinowskiemu reżimowi. Jednak im bliżej było końca wojny, tym mniej zdawała się potrzebna, a jej bezgraniczne oddanie stało się przekleństwem. I choć w czasach Gomułki trafiła do politycznego czyśćca, „Sowietką” pozostała świadomie do końca życia.

Michał Ochnik

Remake. Apokalipsa popkultury

Wydawnictwo Znak Horyzont

premiera: 23.08.2023

Kolejny blockbuster w kinie, a ty masz wrażenie, że w kółko oglądasz ten sam film?

Twoja ulubiona bajka z dzieciństwa właśnie doczekała się nowej „politycznie poprawnej” adaptacji?

Gubisz się w chronologii kolejnych remake’ów Spider-Mana?

Masz wrażenie, że popkultura pożera własne dzieci?

Michał Ochnik z Mistycyzmu Popkulturowego z miłością i krytycyzmem prawdziwego fana pochyla się nad historią popkultury i udowadnia, czemu teraz łatwiej obejrzeć kolejną część Gwiezdnych wojen niż oryginalne s-f…

…oraz opowiada o penisie Batmana.

Magda Omilianowicz

Fałszerz. Historia największego polskiego oszusta

Wydawnictwo Agora

premiera: 23.08.2023

Nikt nie był w stanie go przekupić, bo pieniądze robił sobie sam. Król fałszerzy, więzienna arystokracja. Najlepszy z najlepszych. Potrafi podrobić wszystko. Nawet amerykański Secret Service podziwiał jego dolary. Inteligentny, oczytany i dowcipny, zdolny malarz, zarażający pogodą ducha.

Po raz pierwszy zdecydował się opowiedzieć całą swoją historię i… podobno jej nie sfałszował. Setki godzin nagrań, rozmowy w więzieniu i na wolności. Zaufanie.

To jego historia, jego prawda, jego ballada.

Zdzisław Nęcka, genialny polski fałszerz, nazywany „Królem Fałszerzy” i „Matejką z Monte”. Wielokrotny recydywista, który przesiedział w więzieniach w całej Polsce ponad czterdzieści lat. Podrabiał banknoty, przeróżne dokumenty, biżuterię. Podobno jest w stanie podrobić wszystko, a fałszywki, które wyszły spod jego ręki, były nie do odróżnienia dla fachowców. Podczas długich wyroków malował freski w więziennych kaplicach. Robił kopie obrazu Moneta Plaża w Pourville dla stacji telewizyjnej i dwukrotnie namalował kopie Bitwy pod Grunwaldem. Na wolności przyjaźnił się z artystami i gangsterami, żyjąc na styku półświatka i bohemy. Człowiek o wielkim talencie, który kiepsko wykorzystał.

W fascynującej reporterskiej biografii Magda Omilianowicz prześwietla życie Zdzisława N. na wylot, tropiąc fałszerskie sztuczki, przekręty, oszustwa, związki, wychowywanie córki między jedną odsiadką a drugą. Próbuje znaleźć odpowiedź na pytanie, dlaczego tak pokierował swoim losem, że ponad połowę życia spędził za kratami. Kim jest? Współczesnym alchemikiem czy pospolitym przestępcą?

George Orwell

Lew i jednorożec

wybór i tłum. Dawid Czech

Wydawnictwo Karakter

premiera: 17.08.2023

George Orwell o polityce, literaturze i prostych przyjemnościach.

Ten wybór esejów i felietonów brytyjskiego pisarza pozwala wreszcie docenić wielowymiarowość i wielowątkowość jego twórczości. Znajdziemy tu nowe przekłady jego słynnych, niekiedy trudno dostępnych w Polsce tekstów (np. Dlaczego piszę, Polityka a język angielski) oraz tych mniej znanych (jak Czy socjaliści mogą być szczęśliwi?), a także teksty dotąd nieprzekładane na polski (Dobre słowo dla pastora z Bray, Czy nasze kolonie przynoszą zyski?, Kilka myśli o ropusze szarej). Zamiarem autora wyboru i tłumacza, Dawida Czecha, było ukazanie Orwella nie tylko jako zaangażowanego pisarza politycznego, podejmującego surową krytykę społeczną, lecz także jako człowieka, który szuka ukojenia w obcowaniu z naturą i który umie docenić urok prostych przyjemności. Dokładnie takiego, jakim zobaczyła go i opisała Rebecca Solnit w książce Róże Orwella.

Agnieszka Pikulicka-Wilczewska

Nowy Uzbekistan

Wydawnictwo Czarne

premiera: 23.08.2023

Kiedy opadł kurz po rozpadzie Związku Radzieckiego, Uzbekistan po raz pierwszy w historii mógł sam decydować o sobie. Naczelną zasadą nowego porządku stał się maʼnaviyat („moralność” lub „duchowość”) – życie w pokoju i harmonii, przywiązanie do ojczyzny i rodziny, szacunek dla starszych, troska o młodych, miłość do języka uzbeckiego. Administracja państwowa pod wodzą prezydenta Isloma Karimova, który rządził krajem przez prawie 30 lat, ochoczo zabrała się do wprowadzania tych pięknych idei w życie. Jednak proces uszlachetniania Uzbeków okazał się bolesny: cenzura, inwigilacja, szykany i prześladowania nieprawomyślnych były na porządku dziennym. Śmierć jedynowładcy i zmiana na prezydenckim tronie przyniosła krótką nadzieję na zmiany i szybkie rozczarowanie.

Agnieszka Pikulicka-Wilczewska spędziła w Uzbekistanie trzy lata, pracując jako dziennikarka i wykładowczyni. Opisywała wszechobecną korupcję, sytuację kobiet, osób LGBT+, wzmagający się fundamentalizm religijny. Za swoją bezkompromisowość zapłaciła wysoką ceną – została wydalona z Uzbekistanu bez możliwości powrotu. Nowy Uzbekistan to raport z zawodowych zmagań i prywatnej miłości do tego trudnego kraju.

Wacław Radziwinowicz

Putin, car Atlantydy. Droga do wielkiej wojny

Wydawnictwo Agora

premiera: 23.08.2023

Dzisiejszego władcę Rosji ukształtowały chuligańskie ulice Leningradu i kluby sportów walki, gdzie razem z nim rośli przyszli żołnierze i ojcowie chrzestni miejskich mafii, a potem służba w organach bezpieczeństwa. W tych niby dalekich od siebie światach panował ten sam kult brutalnej siły, pogarda dla słabych. Nic dziwnego, że Władimirowi Putinowi, co rzuca się w oczy, brakuje empatii. Kiedy musi kogoś przytulić, pocieszyć, zawsze wychodzi mu to sztucznie, niezręcznie. Nawet wiolonczelista Siergiej Rołdugin, przyjaciel prezydenta Rosji, przyznawał, że Putin „w ogóle nie potrafi okazywać prawdziwych emocji”.

A co potrafi? Wydawałoby się, że wszyscy się o tym przekonaliśmy i że wszystko o nim wiemy. Ale Wacław Radziwinowicz, wytrawny znawca Rosji, autor bestsellerów Gogol w czasach Google’a i Creme de la Kreml, udowadnia, że to tylko złudzenie. W swojej biografii-kronice rządów Putina pokazuje jego liczne metamorfozy, ale też uniwersalne mechanizmy osobowości byłego kagebisty oraz metody, które pozwoliły mu zbudować pozycję absolutnego władcy Rosji i pchnąć jego kraj w absurdalną wojnę z Ukrainą oraz konflikt z Zachodem. Ale też – co przekonująco pokazuje Radziwinowicz – jak jego manie pchają go dziś do nieuchronnego upadku.

Car Atlantydy to również opowieść o tym, jak można ogromne państwo zawrócić z drogi rozwoju i odcinając społeczeństwo od wolnych mediów, pogrążyć je w paranojach, obsesjach i urazach. Dowodzi, że to nie są tylko rosyjskie problemy, że Rosja i Putin mogą się przytrafić wszędzie.

Marta Sawicka-Danielak

Ostatni Białystoker

Wydawnictwo Wielka Litera

premiera: 16.08.2023

Ben Midler, ostatni znany żyjący ocalały z białostockiego getta, i pisarka Marta Sawicka-Danielak odnaleźli się dzięki Yad Vashem w Izraelu. Przez dwa lata mogli rozmawiać tylko za pośrednictwem internetu, aż wreszcie spotkali się w Stanach, a później w Polsce.

Mimo że dzieli ich pół wieku, są ziomkami – ich rodziny żyły obok siebie, a oni sami, choć w różnych epokach, mieszkali na tej samej ulicy. Z ich rozmów powstała książka, która budzi do życia przedwojenny Białystok – najbardziej żydowskie miasto, jak mówi Ben. Ten niezwykły tygiel kulturowy był zamieszkały przez Żydów, katolickich Polaków, prawosławnych Rosjan, Białorusinów i Ukraińców, ewangelickich Niemców, muzułmańskich Tatarów, a nawet Macedończyków i Turków. To z Białegostoku pochodziło wiele znamienitych postaci i ich przodków, jak choćby Samuel Pisar, doradca amerykańskich prezydentów i przyjaciel Johna F. Kennedy’ego czy babcie wybitnych intelektualistek Rebeki Solnit i Susan Sontag.

Ale Ben pamięta przede wszystkim codzienność – przechadzki po ruchliwej Lipowej, drożdżowe bułki i tłuste śledzie w beczkach pod Ratuszem, obrotowe drzwi hotelu Ritz, które były najlepszą zabawą dzieci ganianych przez portiera, furmanki na Siennym Rynku i plażowanie na Dojlidach i Jurowcach. Te wspomnienia pozwoliły mu przetrwać sześć obozów koncentracyjnych, a jego dalsze losy dają nadzieję i siłę, że nawet po Zagładzie życie może trwać dalej – w pełni i w zachwycie. Ben nie ma w sobie nic z męczennika i jest wspaniałym przykładem współczesnego bohatera – nie z brązu, ale heroicznego w codzienności.

Magda Szcześniak

Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce

Wydawnictwo Krytyki Politycznej

premiera: 11.08.2023

Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce przywracają pamięć o doświadczeniu mobilności społecznej, elektryzującym temacie debaty publicznej okresu PRL-u. Po II wojnie światowej miliony Polek i Polaków doświadczyły awansu społecznego. I choć obietnica wyeliminowania klasowych hierarchii składana przez socjalistyczne państwo nie została zrealizowana, to przez kolejne dekady mapa społeczna podlegała nieustannym przeobrażeniom i negocjacjom.

W tej fascynującej książce autorka przygląda się niezwykłemu zbiorowi tekstów i filmowych obrazów interpretowanych jako „socjalistyczne opowieści awansu”. Ich autorki i autorzy na bieżąco próbowali rejestrować i poddawać analizie mechanizmy mobilności społecznej oraz silne emocje towarzyszące przemianie tożsamości. Radość i lęk, duma i wstyd, gniew, poczucie odrzucenia, nadzieja, wdzięczność – poruszenie.

Agata Szydłowska

Futerał. O urządzaniu mieszkań w PRL-u

Wydawnictwo Czarne

premiera: 30.08.2023

W powszechnym przekonaniu wystrój mieszkań w PRL-u był monolitem. Nic bardziej mylnego – polityczne zawirowania kolejnych dekad, przemiany gospodarcze, stosunki społeczne i polityka mieszkaniowa gruntownie wpływały na wygląd mieszkań. Zniszczenia II wojny światowej i przesunięcia granic spowodowały, że polskie powojenne wnętrza tworzone były niemal od zera. Kolejne lata niosły nadzieję na poprawę i wyraźnie pokazały, że zarządzanie gospodarstwem domowym wpisywało się w nowoczesny, szeroko zakrojony projekt inżynierii społecznej. Dziś „wnętrze z PRL-u” przemieniło się w kliszę utrwalaną przez kulturę popularną: to obraz tandety i bylejakości albo zbiór pięknych, nowoczesnych przedmiotów, „ikon designu”. W obu przypadkach wyjmujemy przedmioty z kontekstu, zapominając, że powstały tyleż z fascynacji nowoczesnością, ile z dojmującego braku, ciasnoty i prowizorki. 

Badaczka Agata Szydłowska wykonała tytaniczną pracę, poszukując odpowiedzi na pytanie: jak tak naprawdę urządzano się w PRL-u? Błyskotliwie łączy historię społeczną, opowieść o przemianach politycznych i kulturowych z bogactwem materiałów i świadectw. 

Futerał nie jest książką o straszno-śmiesznej krainie bareizmów i rozklekotanej meblościanki ani o szczytowym okresie dizajnu – to nowatorska opowieść o mieszkaniu jako jednym z centralnych obiektów zmartwień, troski, zabiegów, dumy, snobizmów i zaradności pokoleń Polek i Polaków. I tak jak dla Waltera Benjamina dom jest „futerałem dla człowieka prywatnego”, tak dla Szydłowskiej jest też jednym z kluczy do odczytywania polskiej historii XX wieku.